Ναός Ελκόμενου Χριστού: Η εκκλησία – σύμβολο της Κάτω Πόλης
Ο ναός του Ελκόμενου Χριστού είναι συνυφασμένος με την ιστορία της Κάτω Πόλης της Μονεμβασιάς.
Δεν είναι απλά το «σήμα κατατεθέν» της, είναι το σύμβολο της πόλης.
Είναι χαρακτηριστικό πως η εγκατάσταση πληθυσμού στο Βράχο στα τέλη του ΣΤ’ αιώνα επιβεβαιώνεται από το ότι την εποχή εκείνη έχει χρονολογηθεί και η πρώτη φάση της δημιουργίας της βασιλικής του ναού.
Ο ναός άλλωστε ήταν η «καρδιά» της Κάτω Πόλης καθώς γύρω από αυτόν άρχισε να αναπτύσσεται ο οικισμός, η θέση του οποίου δεν άλλαξε από την εποχή της ίδρυσης του.
Αρχικά ο ναός ήταν αφιερωμένος στην Αγία Αναστασία της Ρώμης, αλλά η φιλοτέχνηση της εικόνας που παρίστανε τον Χριστό Ελκόμενο επί τον Σταυρόν άλλαξε τα δεδομένα.
Αν και είναι άγνωστο το πότε φιλοτεχνήθηκε η εικόνα και το πότε τοποθετήθηκε στο ναό, είναι πιθανό οι εργασίες ανακαίνισης που έγιναν τον ΙΑ’ αιώνα να σχετίζονται με την κατάθεση της πολύτιμης εικόνας στο ναό.
Καθώς η φήμη και η απήχηση της εικόνας ως προσκύνημα μεγάλωνε, ο ναός άρχισε να προσελκύει μεγάλο αριθμό ευσεβών και η αρχική αφιέρωση του ναού να περάσει στη λήθη.
Ήταν μάλιστα τέτοια η φήμη της εικόνας που έγινε εμμονή και για τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ισαάκιου Β’.
Ο αυτοκράτορας την φθόνησε τόσο πολύ που τελικά την αφαίρεσε με δόλιο τρόπο για να στολίσει το ναό του Ανάπλου, κοντά στην Κωνσταντινούπολη.
Δεν ήταν όμως η τελευταία φορά που θα αφαιρούνταν εικόνα από το ναό.
Την ίδια τύχη είχε και η εξαιρετικής τέχνης βυζαντινή εικόνα της Σταύρωσης του ΙΔ’ αιώνα που εκλάπη από το ναό τον Ιανουάριο του 1979 από αρχαιοκάπηλους.
Το 1980 εντοπίστηκε χάρη στις προσπάθειες της ελληνικής αστυνομίας και αφού φιλοξενήθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο, επέστρεψε το 2011 στη βάση της και φιλοξενείται στο παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη (στο νότιο τμήμα του ναού, χρονολογείται από τον 11ο -12ο αιώνα) υπό αυστηρές συνθήκες ασφαλείας.
Μάλιστα, στη συγκεκριμένη αρπαγή της εικόνας είχε βασιστεί και το τηλεοπτικό σίριαλ «Ιερόσυλοι» που μετέδιδε η κρατική τηλεόραση τη δεκαετία του ’80.
Όμως ο ναός του Ελκόμενου Χριστού έχει έντονη και την αυτοκρατορική, βυζαντινή ατμόσφαιρα.
Κατά την τοπική παράδοση στο ναό υπήρχαν έως τα τέλη του ΙΗ’αιώνα δύο ξύλινοι θρόνοι, τους οποίους φέρεται πως είχε χρησιμοποιήσει ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ και η σύζυγος του σε μια επίσκεψη στη Μονεμβασιά που προσδιορίζεται στα 1300 μ.Χ.
Πάντως στα τέλη του ΙΖ’αιώνα ο ναός είχε υποστεί μεγάλες φθορές.
Κατά τη δεκαετία του 1770 με τις επιθέσεις των Τουρκαλβανών ο ναός υπέστη μεγάλες καταστροφές με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιούνται σε αυτόν λειτουργίες.
Πριν από το 1821 έγιναν κάποιες επισκευές όπως και πριν την επίσκεψη του Καποδίστρια το 1827, ενώ νέα μεγάλη επισκευή έγινε το 1901 όταν και αντικαταστάθηκε το ξυλόγλυπτο τέμπλο από μαρμάρινο.
Σήμερα ο ναός του Ελκόμενου Χριστού εξακολουθεί να αποτελεί το στολίδι της Κάτω Πόλης, τη ζωντανή ιστορία και συνέχεια της Μονεμβασιάς.
