Η αποκατάσταση και ανάδειξη δύο πολύ σημαντικών μνημείων της Κάτω Πόλης, τα οποία πλέον μπορούν να δουν από κοντά οι επισκέπτες, αλλάζουν το πρόσωπο της Καστροπολιτείας.
Και στις δύο εκκλησίες έγιναν μεγάλης έκτασης εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης με απόλυτο σεβασμό στα αυθεντικά δομικά χαρακτηριστικά και την αρχιτεκτονική τους, οι οποίες εντυπωσιάζουν τον επισκέπτη.
Τα έργα για την αποκατάσταση και ανάδειξη της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας ή Κρητικιάς και της Αγίας Άννας άρχισαν στις 11 Απριλίου 2011, διήρκεσαν έως τις 31 Ιουλίου 2014 και είχαν προϋπολογισμό 600.000 ευρώ.
Στόχος των έργων που έγιναν από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ήταν η αποκάλυψη της αρχικής μορφής των ναών, η διαφύλαξη και ανάδειξη των αυθεντικών στοιχείων τους, η αναστρεψιμότητα των επεμβάσεων, η διακριτική αναγνωσιμότητα των νέων κατασκευών και η χρήση παραδοσιακών υλικών.
Ο ναός της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας ή Κρητικιάς
Είναι ένας από τους πιο σημαντικούς και εντυπωσιακούς ναούς της Μονεμβασιάς.
Βρίσκεται στο Κέντρο της Κάτω Πόλης, κοντά στο ναό του Ελκόμενου Χριστού και είναι μία από τις 26 σωζόμενες εκκλησίες της Καστροπολιτείας. Ονομάζεται Μυρτιδιώτισσα γιατί σύμφωνα με τις προφορικές μνήμες, στο εσωτερικό της φυλασσόταν η εικόνα της Παναγίας των Μυρτιδίων, η λατρεία της οποία προέρχεται από τα Κύθηρα.
Σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη η εκκλησία ιδρύθηκε από τον Επίσκοπο Κυθήρων Φιλόθεο Δαρμάριο, ο οποίος καταγόταν από τη Μονεμβασιά και θεωρείται ότι διέδωσε τη λατρεία της Μυρτιδιώτισσας στην πόλη. Αποκαλείται επίσης και Παναγία Κρητικιά διότι σχετίζεται με το σημείο που κατοίκησαν οι πρόσφυγες που ήλθαν στη Μονεμβασιά από την Κρήτη την περίοδο της Β΄Ενετοκρατίας (1690- 1715). Μάλιστα η κατασκευή και η μορφολογία του ναού παραπέμπουν στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική εκείνης της περιόδου, η οποία προσέλαβε μνημειώδεις εκφράσεις στη Μονεμβασιάς.
Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα είναι ένας μονόχωροςτρουλαίος ναός, αρχιτεκτονικός ρυθμός που ήταν διαδεδομένος στην Ελλάδα, ειδικά στα χρόνια μετά από την Άλωση της Κων/πολης. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εκκλησίας είναι τα αετώματα που υπάρχουν στην ανατολική αλλά και στη δυτική όψη του ναού. Στη δυτική πλευρά βρίσκεται η είσοδος της εκκλησίας μέσω μιας τοξωτής θύρας με στρογγυλό φεγγίτη πάνω από αυτήν.
Εσωτερικά ο ναός είναι επιχρισμένος και παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ένα σημείο του κονιάματος στον ημίκίλυνδρο της αψίδας, με σχέδια από γραφίτη, που παρουσιάζουν ένα άλογο σε καλπασμό και μια παράσταση καραβιού. Επίσης στο δάπεδο του ναού είναι εμφανές ένα ορθογώνιο άνοιγμα που μαρτυρά την ύπαρξη στέρνας κάτω από την εκκλησία.
Οι εργασίες αποκατάστασης έφεραν στο φως την αρχική μορφή και κατασκευή του ναού, όπως για παράδειγμα τους κατακόρυφους αγωγούς για τη συλλογή όμβριων υδάτων και τις δοκοθήκες στον δυτικό τοίχο που αποδεικνύουν την ύπαρξη γυναικωνίτη.
Αποκαλύφθηκε επίσης ότι το κλείσιμο θυρωμάτων στη βόρεια και στη νότια όψη, έγιναν την περίοδο της Τουρκοκρατίας (1715- 1821). Οι εργασίες αποκατάστασης έγιναν σύμφωνα με εγκεκριμένη μελέτη της αρχαιολόγου Παναγιώτας Σκάγκου και της Κωνσταντίνας Ντουβή αρχιτέκτονα-μηχανικού της 5ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο
Το τέμπλο της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στις αρχές του 20ου αιώνα αποτελούνταν από ένα τμήμα τέμπλου άγνωστης προέλευσης και από ένα ξυλόγλυπτο τέμπλο που μεταφέρθηκε εδώ από το ναό του Ελκόμενου Χριστού. Το τέμπλο από τον παρακείμενο ναό συναρμολογήθηκε στη Μυρτιδιώτισσα, πρόχειρα και χωρίς σχεδιασμό καθώς πολλά τμήματα του βρέθηκαν σε λάθος θέση, ενώ άλλα αντικαταστάθηκαν από κοινές ξύλινες σανίδες.
Το τέμπλο είχε απομακρυνθεί παλαιότερα από το ναό κι έγιναν εργασίες συντήρησης του που ανέδειξαν την υψηλή τεχνική και τον έξοχο συνδυασμό των γλυπτικών διακοσμητικών παραστάσεων που έχει. Μετά τις εργασίες συντήρησης του ναού επανατοποθετήθηκε το τέμπλο και αποτελεί ένα ακόμα στοιχείο που αξίζει να περιεργαστείτε προσεκτικά και να θαυμάσετε κατά την επίσκεψη σας .
Ο ναός της Αγίας Άννας
Η εκκλησία βρίσκεται κοντά στη δυτική πύλη του τείχους της Κάτω Πόλης και στο δυτικό προμαχώνα. Πρόκειται για μια δίκλιτη θολοσκέπαστη βασιλική που ανατολικά καταλήγει σε μια ημικυκλική αψίδα ιερού. Το βόρειο και το νότιο κλίτος του, έχουν διαφορετικό πλάτος και υψομετρική διαφορά και επικοινωνούν με ένα διπλό τόξο που στηρίζεται σε ένα τετράγωνο πεσσό.
Στο νότιο, το κύριο κλίτος της εκκλησίας, υπάρχουν δύο τυφλά αψιδώματα με διαφορετικό βάθος τα οποία προέρχονται από παλαιότερο κτίσμα που ενσωματώθηκε στο ναό. Το βόρειο κλίτος, που προστέθηκε στο αρχικό κέλυφος του ναού, πιθανότατα προϋπήρχε σαν ξεχωριστή κατασκευή που ανήκε στο τείχος.
Το εσωτερικό του ναού είναι καλυμμένο με επίχρισμα που καλύπτει την όποια αγιογράφηση μπορεί να υπήρχε. Τα κατασκευαστικά χαρακτηριστικά της εκκλησίας τοποθετούν την κατασκευή της στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας (1690-1715), όπως και την εκκλησία της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας. Όλες οι εργασίες αποκατάστασης του ναού της Αγίας Άννας έγιναν σύμφωνα με εγκεκριμένη μελέτη που εκπονήθηκε από το επιστημονικό προσωπικό της 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Η ταυτότητα των έργων
Το έργο με τίτλο «Αποκατάσταση και Ανάδειξη Ναών Παναγίας Μυρτιδιώτισσας και Αγίας Άννας στην Κάτω πόλη Μονεμβασιάς, πραγματοποιήθηκε κατά το διάστημα από 11/04/2011 έως 31/07/2014 με αυτεπιστασία από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Δυτικής Ελλάδας – Πελοποννήσου – Ιονίων Νήσων (ΔΕΠΙΝ 2007-2013) με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και την ΕΕ και είχε προϋπολογισμό 600.000 ευρώ.
* Οι πληροφορίες της ανάρτησης προέρχονται από έντυπο που επιμελήθηκε η 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και διανέμεται στους επισκέπτες της Καστροπολιτείας.