Η Άνω Πόλη και η εκκλησία της Αγίας Σοφίας, είναι πλέον ανοικτές για το κοινό, καθημερινά από 07:30 έως 14:30, με δωρεάν είσοδο.
Ανάδειξη μιας γειτονιάς στην Άνω Πόλη Μονεμβασιάς.
Το έργο με τίτλο «Ανάδειξη περιοχής ναού Αγίας Σοφίας και Κεντρικής Πύλης στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας» εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (Άξονας προτεραιότητας 03 – Βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος) και υλοποιήθηκε με αυτεπιστασία κατά το χρονικό διάστημα από 7/12/2013 έως 31/12/2015 αρχικά από την 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και εν συνεχεία από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας.
Στο πλαίσιο των εργασιών αποκαλύφθηκε και αναδείχθηκε μια γειτονιά της Άνω Πόλης, που περιλαμβάνει το συγκρότημα της κεντρικής πύλης με τους επιμέρους χώρους του και τον πλησιόχωρο ανώνυμο ναό, δύο οικίες (Οικίες 1 και 2) και δίκτυο δρόμων, το οποίο συνδέει την πύλη με το λαμπρότερο βυζαντινό μνημείο της Μονεμβασίας τον ναό της Αγίας Σοφίας ή Παναγίας Οδηγήτριας. Τα μνημεία αυτά συνιστούν μια ενδιαφέρουσα ενότητα του οικιστικού συνόλου της καστροπολιτείας παρέχοντας με εύληπτο και διδακτικό τρόπο πληροφορίες για την οργάνωση και τις λειτουργίες μιας πόλης-κάστρου με συνεχή χρήση από τον 6ο μέχρι και το 19ο αιώνα.. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε ανάδειξη της αξιόλογης τοπικής χλωρίδας με τη δημιουργία μικρών υπαίθριων φυτολογικών συλλογών.
Με τις επεμβάσεις αποδόθηκε στο κοινό μία κεντρική γειτονιά της Άνω Πόλης, όπου τα μνημεία στερεώθηκαν και αναδείχθηκαν σε εκθέματα, προβλήθηκε η ιστορική και εκπαιδευτική τους αξία, και ενισχύθηκε ο κοινωνικός τους χαρακτήρας μέσα από την ένταξή τους στο δίκτυο περιήγησης της καστροπολιτείας.
Στόχους της επέμβασης αποτέλεσαν η προστασία και ανάδειξη των μνημείων, η διατήρηση της αυθεντικότητάς τους, η αναβάθμιση της αισθητικής και διδακτικής αξίας των σωζόμενων αρχιτεκτονικών στοιχείων και η διαμόρφωση δικτύου περιήγησης σε μία αδιερεύνητη μέχρι σήμερα περιοχή της πόλης.
Αποκατάσταση Ι.Ν. Αγίας Σοφίας ή Παναγιάς Οδηγήτριας
Το έργο «Αποκατάσταση του Ι.Ν. Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας, δ. Μονεμβασίας, π.ε. Λακωνίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου» εντάχθηκε στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» (ΕΠΑΝ ΙΙ) του ΕΣΠΑ 2007-2013) και πραγματοποιήθηκε από τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων με ανάδοχο εργασιών την εταιρεία «ΕΥΚΤΙΤΟΣ Α.Ε.»
Ο ναός κτίστηκε τον 12ο αι. στον τύπο του σταυροειδούς οκταγωνικού ναού. Στα δυτικά διαμορφώνεται θολοσκέπαστος νάρθηκας. Στη νότια πλευρά του αναπτύσσεται θολωτή κινστέρνα και στοά που επικοινωνούσε με τον κυρίως ναό. Σύμφωνα με γραπτές πηγές ήταν αφιερωμένος στην Παναγία Οδηγήτρια. Μετά την επανάσταση του 1821 αφιερώθηκε στη Σοφία του Θεού, επειδή θεωρήθηκε πιστό αντίγραφο της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Από την εντοίχια ζωγραφική του, που ανάγεται στα τέλη του 12ου –αρχές 13ου αιώνα σώζονται ενδιαφέρουσες παραστάσεις, όπως ο Χριστός ως «Παλαιός των Ημερών» στο Ιερό Βήμα, σκηνές από το Βίο του Αγίου Νικολάου στην Πρόθεση καθώς και ο Χριστός με δύο σεβίζοντες αγγέλους και δύο ολόσωμους αρχαγγέλους στον νάρθηκα. Υψηλής ποιότητας και επιμελημένης εκτέλεσης είναι και ο γλυπτός διάκοσμος του ναού, που χρονολογείται στον 12 αιώνα.
Το μνημείο, την περίοδο της Α΄ Ενετοκρατίας(1464-1540) πιθανότατα λειτούργησε ως ναός καθολικού δόγματος, ενώ κατά την Α΄ Οθωμανική κυριαρχία (1540-1690) μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος, το «Φετιχέ» ή του «Σουλτάνου Σουλειμάν». Κατά τη Β’ Ενετοκρατία (1690-1715) αποτέλεσε το καθολικό μονής δυτικού δόγματος, αφιερωμένο στη Madonna del Carmine, με την προσθήκη διώροφου εξωνάρθηκα. Ως μουσουλμανικό τέμενος επαναλειτούργησε μετά τη Β΄ Οθωμανική κατάκτηση (1715-1821). Eπέστρεψε στη Χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1821.
Παράλληλα, στο ναό πραγματοποιήθηκε από συντηρήτρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας συντήρηση και ανάδειξη του τοιχογραφικού διακόσμου στον τρούλο ενώ με αυτεπιστασία υλοποιήθηκε και το υποέργο «Ανασκαφικές διερευνήσεις στο πλαίσιο του αποκατάστασης του Ι.Ν. Παναγίας Οδηγήτριας ή Αγίας Σοφίας στην Άνω Πόλη Μονεμβασίας, δ. Μονεμβασίας, π.ε. Λακωνίας, Περιφέρειας Πελοποννήσου». Από τις ανασκαφικές εργασίες αποκαλύφθηκαν σημαντικά στοιχεία για τις οικοδομικές φάσεις του μνημείου, την ιστορία και τις χρήσεις του.
Παναγιώτα Σκάγκου – Αρχαιολόγος Εφορείας Αρχαιοτήτων Λακωνίας
• Το φωτογραφικό υλικό μας παραχώρησε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας