Εκκλησίες Κάστρου

Μονόκλιτη βασιλική με τρούλο. Κτίσθηκε στην περίοδο της Β΄ Ενετοκρατίας. Η λατρεία της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας προέρχεται από τα Κύθηρα, τα οποία διατηρούσαν εμπορικές και πολιτιστικές σχέσεις με τη Μονεμβάσια. Τοπική παράδοση αναφέρει πως η εκκλησία ιδρύθηκε το 17ο αιώνα από το Μονεμβασιώτη επίσκοπο Κυθήρων, Φιλόθεο Δαρμάριο.

Ο ναός είναι γνωστός και ως «Παναγία Κρητικιά», γεγονός που συσχετίζεται με την εγκατάσταση στην πόλη προσφύγων από την Κρήτη. Η κατασκευή και μορφολογία του ναού – στρογγυλοί φεγγίτες, διαμόρφωση θύρας, αέτωμα όψης, διακοσμητικά γείσα, ελαφρά οξυκόρυφα – φανερώνουν επιδράσεις δυτικής αρχιτεκτονικής.

Το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο με τα έντονα αναγεννησιακά χαρακτηριστικά του 16ου αιώνα στο εσωτερικό του αρχικά ανήκε στο ναό του Ελκομένου Χριστού.

Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Κτίσθηκε το 1703 πάνω στα ερείπια δυο βυζαντινών ναών. Η εντοιχισμένη επιγραφή στο αέτωμα της εισόδου αναφέρει ότι ο ναός ανεγέρθηκε «εκ βάθρων» από το Μονεμβασιώτη ιατροφιλόσοφο Ανδρέα Λικίνιο. Το οικόσημο με το δικέφαλο αετό ανήκει στην οικογένεια του κτήτορα.

Τα κατασκευαστικά και μορφολογικά στοιχεία του μνημείου – στρογγυλός φεγγίτης, ελαφρά οξυκόροφα τόξα, πώρινο διάχωρο θύρας, αετωματικές απολήξεις όψεων, διακοσμητικά γείσα – φανερώνουν επιδράσεις δυτικής αρχιτεκτονικής.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, το μνημείο ουδέποτε λειτούργησε ως εκκλησία. Στη περίοδο της Β΄ Τουρκοκρατίας χρησίμευσε ως οπλοστάσιο. Την εποχή του Καποδίστρια (1829) στέγασε το αλληλοδιδακτικό σχολείο της πόλης. Από το 1839 μέχρι τα μέσα περίπου του 20ού αιώνα λειτούργησε ως δημοτικό σχολείο, στο οποίο μαθήτευσε και ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος.