Εκδηλώσεις

Ο Άγιος Νικόλαος Βοιών (Βάτικα) είναι ένα όμορφο χωριό στη δυτική πλαγιά του ακρωτηρίου Μαλέα και σε απόσταση 7 χλμ. από τη Νεάπολη. Η Μεταμόρφωση είναι ένα γραφικό χωριό, σε απόσταση 5 χλμ. από το κέντρο των Μολάων, χτισμένο στους πρόποδες του βουνού «Κουλοχέρα» στις παρυφές του Πάρνωνα. Και τα δύο ανήκουν σήμερα στο Δήμο Μονεμβασιάς.

Οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι και των δύο χωριών γιορτάζουν με παραδοσιακό τρόπο στις 23 και στις 24 Ιουνίου το πανάρχαιο έθιμο του Κλήδονα, την παραμονή και ανήμερα της εορτής της γέννησης του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.

Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο για τον επισκέπτη της περιοχής, όσο και για τους κατοίκους των χωριών αυτών καθώς – εκτός από αφορμή για μια όμορφη γιορτή – είναι και μια «μύηση» σε ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, προσαρμόστηκε στη χριστιανική θρησκεία και έφτασε έως τις ημέρες μας.

Το πατροπαράδοτο έθιμο

Η λέξη Κλήδονας είναι αρχαία (ομηρική, Κλήηδών – Κληδών που σημαίνει φήμη, αγγελία, άκουσμα οιωνισμού, μαντική ρήση, ευτυχές μήνυμα). Ο λαός πιστεύει ότι ο Αγιάννης φέρνει τύχη γι’ αυτό και λέγεται ριζικάρης αλλά και φανιστής γιατί φανερώνει την τύχη.
Το συγκεκριμένο έθιμο είναι ένα είδος μαντικού παιχνιδιού, ένα λαϊκό έθιμο που επιβιώνει από την αρχαιότητα και κατά την παράδοση αποκαλύπτει στις άγαμες κοπέλες την ταυτότητα του μελλοντικού τους συζύγου.
Η διήμερη γιορτή, παραδοσιακά, περιελάμβανε δύο φάσεις: Την παραμονή, γινόταν το άναμμα της φωτιάς και το πέρασμα πάνω από αυτήν καθώς και η μεταφορά του αμίλητου νερού. Ανήμερα της εορτής γινόταν το άνοιγμα του κλήδονα, τα ριζικά και στη συνέχεια η γιορτή έκλεινε με διασκέδαση για τους συμμετέχοντες.

Η… καθαρτήρια φλόγα

Η φωτιά – φυσικά και μεταφυσικά – ήταν ανέκαθεν καθαρτήρια. Στη φωτιά καιγόταν κάθε άχρηστο, παλιό, σάπιο που μπορούσε να γίνει εστία μόλυνσης, εστία επιβλαβών εντόμων, ζωυφίων και ερπετών. Με τη φωτιά γινόταν και η κάθαρση – απολύμανση κλειστών χώρων.
Οι φωτιές που έβαζαν στους δρόμους της γειτονιάς στη γιορτή του Αγιαννιού, στις στάνες οι τσοπάνηδες και στα ψαρολίμανα ή στα ακρογιαλιά οι ψαράδες έπνιγαν με τον καπνό κάθε επιβλαβές έντομο και απομάκρυναν κάθε ερπετό, ζωύφιο ή παράσιτο.
Τις φωτιές που άναβαν στον Κλήδονα τις πηδούσαν τρεις φορές από πάνω προς την ίδια κατεύθυνση.
Το νόημα εδώ της φωτιάς είναι «διαβατήρια» διότι περνάμε από την μια ηλιακή περίοδο στην άλλη. Στην αρχή πηδούσαν την φωτιά οι πιο τολμηροί και καθώς χαμήλωνε περνούσαν ο γυναίκες και τα παιδιά. Περνώντας από την φωτιά έλεγαν οι πρόγονοι μας: «έμπα καλοχρόνε και έβγα κακοχρόνε» ή «αφήνω τον κακό τον χρόνο και μπαίνω στο καλλίτερο».
Το πέρασμα πάνω από την φωτιά απέβλεπε και στην υγεία και την σωματική ενδυνάμωση. Επίσης επικαλούνταν τον Άγιο να τους βοηθήσει ή να τους θεραπεύσει, λέγοντας «Άγιε μου Γιάννη το κεφάλι μου να γιάνει» ή «σίδερο η μέση μου πέτρα το κεφάλι μου» για να αντέχουν στις κακοτυχίες του καλοκαιριού. Και οι τσοπάνηδες άναβαν φωτιές στις στάνες και όταν χαμήλωνε εντελώς η φωτιά οδηγούσαν τα ζώα των να περάσουν πάνω από αυτή.
Στις φωτιές του Αγιαννιού έκαιγαν τα βάγια, τα μαγιοστέφανα, τα σταυρολούλουδα και ότι ήταν σεβαστό όπως φωτογραφίες και καταστραμμένες εικόνες. Ο λαός έδινε στην φωτιά και μαντικές ιδιότητες, πυρομαντεία σε συνδυασμό με την εξέταση των ιερών σφαγείων.

 

Το… αμίλητο νερό

Την παραμονή του Αγιαννιού, επίσης, έχουμε το αμίλητο νερό. Στο τελετουργικό υπάρχουν πολλές παραλλαγές όχι μόνο από τόπο σε τόπο αλλά και από γειτονιά σε γειτονιά. Πάντως το πιο κοινότυπο τελετουργικό είναι το παρακάτω:Το απόγευμα της παραμονής του Αγιαννιού τα ελεύθερα κορίτσια της γειτονιάς συγκεντρώνονταν σε ένα σπίτι που θα φιλοξενούσε τον Κλήδονα.
Ένα ή περισσότερα έπρεπε να φέρουν με στάμνα νερό από την βρύση – το αμίλητο νερό όπως το έλεγαν – γιατί καθ’ όλη τη διαδρομή προς και από τη βρύση δεν έπρεπε να μιλήσει σε κανέναν ότι κι αν συνέβαινε. Αν μίλαγε έπρεπε να ξεκινήσει από την αρχή.
Όταν το αμίλητο νερό έφθανε στο σπίτι το έριχναν σε ένα ευρύστομο αγγείο (κιούπι) όπου μέσα έριχναν τα ριζικά. Μικροαντικείμενα, όπως, βραχιόλια, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, αλυσίδες, χάντρες ή και νομίσματα κάτι που να μην μοιάζει με τ’ άλλα για να μπορεί ο κάτοχος του να το αναγνωρίσει. Με τον καιρό τα αντικείμενα αυτά για ευνόητους λόγους αντικαταστάθηκαν από μήλα μιας εγχώριας τοπικής ποικιλίας που έκανε μια κοντή – θάμνος θα λέγαμε, μηλιά.
Σκληρά πράσινα μήλα σε μέγεθος αβγού που όταν πλησίαζε ο καιρός να ωριμάσουν κιτρίνιζαν.
Στα μήλα επάνω έγραφαν το όνομά του κατόχου τρυπώντας τα με μια βελόνα και σχεδίαζαν καρδιές και άλλα σημάδια όπως πεταλούδα ή μέλισσα. Πολλοί αντί να σημαδεύουν τρυπώντας τα μήλα έβαζαν γαρύφαλλα (το μπαχαρικό). Άλλοι έβαζαν τρία τέσσερα μήλα σε ένα δίχτυ – προφανώς για όλα τα μέλη της οικογενείας.
Εάν έλειπε κάποιος ή κάποια μπορούσε αντί αυτών να βάλει το ριζικό του κάποιος άλλος φίλος ή συγγενείς. Τελειώνοντας τη διαδικασία αυτή σκέπαζαν με ένα κόκκινο πανί το αγγείο και γύρω από το λαιμό το ασφάλιζαν με μια αλυσίδα την οποία κλείδωναν με ένα λουκετάκι, λέγοντας – «κλειδώνουμε τον κλήδονα με του Αγιαννιού τη χάρη και όποια είναι καλορίζικη το πρωί θα φανεί».
Στην συνέχεια έβγαζαν το αγγείο στην ταράτσα ή το δώμα να μείνει όλη νύχτα κάτω από την μαγική επίδραση των άστρων να «ξαστρίσει» όπως έλεγαν.

Το άνοιγμα του Κλήδονα

Την άλλη μέρα πρωί – πρωί πριν βγει ο ήλιος, έβαζαν το αγγείο μέσα στο σπίτι.
Αργά το απόγευμα της ίδιας ημέρας συγκεντρώνονταν στο σπίτι όλη η παρέα αγόρια – κορίτσια νέοι, γέροι και γριές ελεύθεροι ή παντρεμένοι για να ανοίξουν τον κλήδονα.
Ένας νέος κατά προτίμηση ελεύθερος πριν ξεσκεπάσει το αγγείο έλεγε: «Ανοίγουμε τον κλήδονα με του Αγιαννιού τη χάρη και ο οποίος έχει ριζικό να έρθει να το πάρει», ή «Ανοίγουμε τον κλήδονα στου Αγιαννιού τη χάρη και όποια είναι καλορίζικη όποιον αγαπά να πάρει».

Πριν ανασύρει μέσα από το αγγείο το ριζικό κάποιος από την ομήγυρη έπρεπε να πει ένα δίστιχο αυτοσχέδιο ή από τα ημερολόγια ημεροδείχτες της τότε εποχής, τα οποία στην πίσω όψη είχαν στιχάκια.
Οι περισσότεροι έλεγαν κωμικά δίστιχα, πολλές φορές πολύ δεικτικά όπως τα παρακάτω: «Ομορφονιά της μάνας σου ποιος θα σου βρει κουσούρι, εσένα δεν σου λείπουνε οι μύξες από τη μούρη» ή «όταν στερέψει η θάλασσα και βγούνε τα χταπόδια τότε και συ θα παντρευτείς με τα στραβά σου πόδια».
Υπάρχουν όμως και τα πολύ κολακευτικά όπως «όταν σε συνάντησα και μπήκες στην ζωή μου, ένιωσα ότι ήτανε και ο θεός μαζί μου» ή «όταν σε γέννα η μάνα σου, ο ήλιος εκατέβει σου χάρισε την ομορφιά και πάλι ξανανέβει.
Μετά το τέλος των ριζικών άρχιζε η διασκέδαση με παραδοσιακή μουσική, χορό και γλέντι για όλους.

Η γιορτή

Το έθιμο του Αι-Γιάννη του Κλήδονα γιορτάζεται στη Μεταμόρφωση εδώ και 20 χρόνια, από τον Προοδευτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο. Τα παιδιά του χωριού κάνουν αναπαράσταση του εθίμου με το αμίλητο νερό και ύστερα πηδούν τις φωτιές που ανάβουν με τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς, που φέρνουν οι κάτοικοι του χωριού από τα σπίτια τους.
Ακολουθούν παραδοσιακοί χοροί από τα παιδιά και το γλέντι συνεχίζεται με  όλους τους κατοίκους του χωριού. Η αναβίωση του Κλήδονα ξεκίνησε εδώ και τρία χρόνια και στον Άγιο Νικόλαο Βοιών και γιορτάζεται κάθε χρόνο με την ίδια θέρμη.

Και στις δύο περιπτώσεις το έθιμο αυτό συγκεντρώνει το ενδιαφέρον και τη συμμετοχή των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, ενώ αποτελεί για τον επισκέπτη μια πολύ καλή αφορμή να γνωρίσει από κοντά τα ήθη και τα έθιμα ενός τόπου με μακραίωνη ιστορία και παράδοση

*Πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό για το ρεπορτάζ από τους Πολιτιστικούς Συλλόγους Άγιου Νικολάου Βοιών και Μεταμόρφωσης. Ευχαριστούμε τους: Εμμανουήλ Κων/νου Αναστασάκη, Ξένια Περιβολάρη και Μανόλη Μουτσατσό.