Η Μονεμβασιά απέκτησε το όνομα της από τη σύνθεση των λέξεων «Μόνη» και «Έμβασις», δηλαδή από τη μοναδική είσοδο που επιτρέπει την πρόσβαση στον Βράχο και στην περίφημη Καστροπολιτεία.
Η σημερινή εικόνα αυτής της μονής έμβασης που συνδέει το Βράχο με τη στεριά μέσω μιας στενής λωρίδας γης, τμήμα της οποίας κόπηκε για να γίνει μια μικρή οριζόντια γέφυρα κάτω από την οποία μπορούν να περνούν μικρά σκάφη, διαμορφώθηκε λίγο μετά το 1890, όταν και ο δρόμος από τη στεριά έως την Πύλη του Κάστρου έγινε αμαξιτός (λέγεται μάλιστα πως είναι η μόνη εθνική οδός που καταλήγει σε αδιέξοδο!).
Έως τότε υπήρχε μια παλιότερη γέφυρα, στο τέλος της οποίας προς την πλευρά του Βράχου ήταν κτισμένος ένας πύργος.
Τη γέφυρα αυτή αποτελούσαν 13 θόλοι που γεφύρωναν 14 ανοίγματα ανάμεσα σε λιθόκτιστους πυλώνες θεμελιωμένους στο νερό, οι οποίοι σε διάφορα σημεία είχαν ενισχύσεις με αντηρίδες ή άλλη αντιστήριξη.
Τα ανοίγματα ήταν 14 διότι ξεκινώντας από τη στεριά, μετά τους πρώτους τρεις, οι θόλοι διακόπτονταν και έμενε ένα άνοιγμα με οριζόντια κάλυψη όπου βρισκόταν η γέφυρα, η οποία τον 13ο αιώνα αναφέρεται ως ανασυρόμενη.
Στο τέλος της γέφυρας αυτής βρισκόταν ένας πύργος, ο οποίος πλαισιωνόταν από δύο χαμηλά τείχη με πολεμίστρες δεξιά και αριστερά, τα οποία είναι γνωστά ως «φτερά».
Έχουν διασωθεί αυτά τα σχεδόν ευθύγραμμα τμήματα τείχους δεξιά και αριστερά από το τέλος της γέφυρας αλλά υπάρχει και ένα ακόμα τμήμα στη συνέχεια της.
Το βορινό τείχος έχει πάχος περίπου 40 εκατοστά, τα άλλα 50.
Στο υψηλότερο τμήμα τους ανοίγεται μια συνεχής σειρά από πολεμίστρες.
Από τον πύργο σώζεται μόνο το χαμηλότερο τμήμα της νοτιοανατολικής γωνίας του με τμήμα του ορθοστάτη της πύλης, από την οποία έπρεπε να περάσουν αναγκαστικά όλοι οι εισερχόμενοι στον Βράχο.
Αυτή είναι που πρέπει να ταυτίζεται με την Πύλη «Σιδεραία» που αναφέρεται κατά την Α’Βενετοκρατία.
Η λειτουργία της Σιδεραίας Πύλης θα πρέπει να περιοριζόταν αποκλειστικά στον έλεγχο των εισερχόμενων από έναν μικρό αριθμό ανδρών.
Πάντως, η παλιότερη σωζόμενη απεικόνιση της Μονεμβασιάς, η ξυλογραφία του 1541, δείχνει τέσσερις μόνο θόλους στη γέφυρα και στη μέση το άνοιγμα για τη διέλευση των σκαφών.
Τα «φτερά» φαίνονται ως ψηλό ενιαίο τείχος στην έξοδο προς το Βράχο, με μια πύλη στο τείχος αυτό, ενώ ο πύργος έχει σχεδιαστεί σε κάποια απόσταση.
Η ύπαρξη της γέφυρας υπονοείται από την ίδρυση της πόλης αλλά δεν παρέχονται από τις πηγές στοιχεία για την χρονολόγηση της κατασκευής που σωζόταν.
Εντελώς αυθαίρετα έχει αποδοθεί στους Βενετούς χωρίς καμία απολύτως τεκμηρίωση.
Η γέφυρα που σωζόταν δεν κατασκευάστηκε από τους Βενετούς.
Μια γέφυρα αυτού του είδους ήταν ένα πολύ σημαντικό τεχνικό έργο και δεν σώζεται τα παραμικρό στοιχείο, καμία πηγή, έγγραφο ή άλλη πληροφορία που να οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είτε κατά την πρώτη είτε κατά τη δεύτερη περίοδο που είχαν την πόλη υπό την κυριαρχία τους, προγραμματίστηκε, χρηματοδοτήθηκε και κατασκευάστηκε από τη βενετική διοίκηση.
Από βενετικά αρχειακά έγγραφα επιβεβαιώνεται ότι η γέφυρα υπήρχε πριν από τη Α’ Βενετοκρατία.
Αν και δεν μπορεί να αποκλειστεί εντελώς ότι η γέφυρα κατασκευάστηκε κατά τη μέση ή την όψιμη βυζαντινή περίοδο, είναι τόσο στενή η τυπολογική συγγένεια της με γέφυρες της ιουστινιάνειας αλλά και παλιότερης περιόδου, ακόμα και της ρωμαϊκής ώστε λίγες αμφιβολίες υπάρχουν για την εποχή της κατασκευής της.
Το έργο, του οποίου η μεγάλη κλίμακα με τους 13 θόλους εντυπωσιάζει θα πρέπει να ενταχθεί στα μεγάλα έργα που έγιναν κατά την ίδρυση της πόλης τον ΣΤ’ αιώνα.
Στο πέρασμα του χρόνου η γέφυρα υπέστη αρκετές καταστροφές, οι οποίες άλλοτε επισκευάζονταν άλλοτε όχι.
Πάντως, το 1668 δεν φαίνεται να λειτουργούσε η ανασυρόμενη γέφυρα προφανώς λόγω καταστροφής.
Η φωτογραφία του 1890 αποτελεί μαρτυρία μεγάλης εγκατάλειψης και της γέφυρας και του πύργου.
Μετά τα «φτερά» άρχιζε η περιοχή που αποτελούσε κατά τη βυζαντινή περίοδο την πηγή της ευημερίας της Μονεμβασιάς, η περιοχή του λιμανιού, η πηγή της ευημερίας της Μονεμβασιάς, η οποία σύμφωνα με τις πηγές, βρισκόταν πάνω στο Βράχο.
Οι εγκαταστάσεις του λιμανιού απλώνονταν και στις δύο πλευρές της απόληξης της γέφυρας.
Η βόρεια πλευρά περιλαμβάνει μια φυσική λεκάνη με αρκετό βάθος που έχει κατάλοιπα χρήσης από την αρχαία εποχή, ενώ η λεκάνη στην νότια πλευρά αν και προφυλαγμένη από τους βόρειους ανέμους είναι αβαθής.
Στο λιμάνι δεν πρέπει να υπήρχαν αποβάθρες και η φορτοεκφόρτωση πρέπει να γινόταν με βάρκες ενώ και η δυνατότητα μακρόχρονου ελλιμενισμού στο λιμάνι πάνω στον Βράχο ήταν περιορισμένη.
(το κείμενο βασίζεται σε στοιχεία και πληροφορίες από το βιβλίο «Μονεμβασιά, μια Βυζαντινή Πόλις Κράτος» της Χάρις Α. Καλλιγά, εκδ. Ποταμός)